Lessen van België

De langdurige formatie is geen typisch Belgisch probleem, maar het gevolg van een intrinsiek onvermogen van democratieën om bestuurlijke hervormingen door te voeren. ‘Belgische toestanden’ (woorden van premier Rutte van Nederland) kunnen dus overal voorkomen. Dit onvermogen zal steeds sterker aan het daglicht treden door de verdergaande globalisering. De globalisering versterkt regionale en andere groepsidentiteiten. Omdat deze identiteiten zich tegen elkaar afzetten wordt een homogeen nationaal bestuur steeds moeilijker en groeit de behoefte aan bestuurlijke hervormingen, waarmee de regionale identiteiten een eigen bestuurlijk gezicht kunnen krijgen. Maar onze democratieën blokkeren dergelijke hervormingen. Onze democratieën zijn gericht op het stand brengen van beleidsinhoudelijke compromissen binnen een gegeven vaste, onveranderlijke eenheid van bestuur en nationale identiteit. Als politici gekozen worden op basis van een regionale identiteit in plaats van inhoud ontstaat een onwerkbare impasse omdat men niet in staat is uit de gegeven eenheidsstructuur te breken. Nieuwe verkiezingen lossen niets op, want mensen stemmen grosso modo weer hetzelfde als voorheen. Ook een referendum lost niets op. Het herbevestigt de politieke krachtsverhoudingen in een land, maar geeft geen oplossing hoe de impasse te doorbreken. Als het om bestuurlijke hervormingen gaat is elke democratie een gevangene van zichzelf.

Om deze fout in onze democratie te repareren moeten bestuurlijke hervormingen niet door de politiek maar door de burger worden geïnitieerd. Mijn voorstel is de mogelijkheid te scheppen dat burgers die een groepsidentiteit van hogere of lagere schaal belangrijker vinden dan hun nationale identiteit dat tot uitdrukking kunnen brengen door hun nationale paspoort te verruilen voor een paspoort van lagere of hogere schaal. Daarvoor moeten een nieuw type paspoort, een schaalbaar paspoort invoeren. Elke Waal en elke Vlaming heeft nu een niet-schaalbaar Belgisch paspoort. Indien je het paspoort schaalbaar maakt, kan elke Belg zelf kiezen, of hij of zij zijn Belgisch paspoort aanhoudt of kiest voor een Vlaams of Waals paspoort zijn; Belgen die zich meer thuis voelen in Europa dan in België kunnen ook hun paspoort opschalen naar een EU-paspoort.

Aan het schaalbare paspoort is actief en passief kiesrecht gekoppeld. Zodra men van ‘schaal’ wisselt, wisselt ook het kiesrecht. Iemand die kiest voor een Vlaams paspoort stemt direct op Vlaamse kandidaten voor een Vlaams bestuur. Deze burger stemt dus niet meer voor de samenstelling van het federale parlement. Wel zullen in het federale parlement een aantal zetels gereserveerd moeten worden voor districtsvertegenwoordigers vanuit Vlaanderen en de andere gewesten. Dat aantal is afhankelijk van het aantal mensen dat van identiteit wisselt. Als heel veel mensen van identiteitsschaal wisselen wordt op den duur de eenvormige nationale schaal vervangen worden door een palet van onderlinge samenwerkende bestuursschalen. De bestuurlijke instituties worden flexibele instituties omdat de voorkeur van de burgers bepalen welke institutie macht krijgen. Als alle burgers in vrijheid de schaal van hun paspoort bepalen wordt dus tevens een mal gegeven voor de bijpassende bestuursstructuur.

Natuurlijk zal, in het begin, als maar een enkeling zijn paspoort op- of neerschaalt er weinig veranderen in de bestuurlijke verhoudingen. De oude (bron)staten hebben de plicht de burgers van de nieuwe ‘staten’ dezelfde rechten en plichten te geven als hun eigen burgers zolang er niet voldoende mensen zijn om die staten een eigen bestuurlijke structuur te geven. Maar als de groep groot genoeg is om eigen kandidaten voor een eigen bestuur naar voren te schuiven zal er een bestuurlijke hervorming plaatsvinden. De oude staat en de nieuwe gevormde staat zal dan over taakverdeling en taakverschuiving moeten onderhandelen. Het grote verschil met de oude democratische praktijk is dat burgers van verschillende staatschalen samen naast elkaar leven op hetzelfde grondgebied. Er zijn geen volksverhuizingen of burgeroorlogen nodig (Balkan), in een formatie van een regering hoeven bestuurlijke hervormingsvoorstellen niet meer te worden uitonderhandeld. De burger legt hier de basis door middel van het schaalbare paspoort. Een schaalbaar paspoort kan in de komende woelige tijden van globalisering de wereld bestuurbaar maken en bestuurbaar houden.

(geschreven in maart 2011)