Sociaal leenstelsel versus basisbeurs: langetermijneffecten

Het kabinet heeft besloten de basisbeurs af te schaffen en te vervangen door een sociaal leenstelsel. De gedachtegang achter deze wijziging lijkt te zijn, afgezien van het feit dat het kabinet er een bezuiniging mee realiseert, dat studenten na hun studie een hoger inkomen zullen ontvangen en dat het dus reëel is om de kosten van de studie daarmee terug te betalen. Door een lening te nemen investeert de student in zijn toekomst en die investering zal zich dubbel en dwars terug betalen. Mocht onverhoopt de afgestudeerde student toch geen goede baan vinden, kan de schuld (deels) worden kwijtgescholden. Daarom ook spreken van een sociaal leenstelsel. Een ander verschil met lenen bij een bank is dat de overheid geen ‘winst’ hoeft te maken op zijn lening. Er is geen rente nodig. Hooguit kan een inflatiecorrectie kunnen worden toegepast op de ‘waarde’ van de lening te gelijk te laten.

Het lijkt logisch en verdedigbaar maar ik vind het voor de lange termijn, in een meer brede sociale context een ernstige achteruitgang. Het sociale leenstelsel zegt tegen de student: uw studie is een investering in uzelf. U zult er de winst van proeven, maar dan moet u ook nu de kosten van dragen. Het richt zich op kwaliteiten zoals ‘eigenbelang’, ‘egoïsme’, ‘wordt rijk’. Het ‘verschraalt’ de keuzeafwegingen van studenten. Studenten die niet in staat zijn om het geld terug te betalen krijg de schuld kwijtgescholden. Maar eigenlijk zegt het sociale leenstelsel hier: u hebt gefaald. De overheid zal u geen molensteen om de hals leggen, maar de schuld kwijtschelden. Maar pas op, wat u verder doet. U staat in de ‘schuld’ bij de overheid. Het geeft de student een schuldgevoel en verslechtert de relatie tussen individu en overheid.

Deze neveneffecten zullen op de lange termijn veel negatiever uitpakken dan de korttermijn winst van de bezuiniging. De basisbeurs zegt iets heel anders: de overheid geeft u geld om te gaan studeren want uw studie is winst voor uzelf en de overheid. Hoe uw studie uitpakt weet ik niet, maar onderwijs zal het individuen en de samenleving, in de een of andere vorm, ten goede komen. Het brengt de samenleving naar een hoger plan. En het versterkt de band tussen individu en samenleving.